سوال :تفریحات سالم و سازنده از نظر اسلام چه چیز هایی هستند؟
------------------------------------------
پاسخ :امیرمؤمنان حضرت على(ع) که بر او و اولاد گرامىاش درودها باد، مىفرمایند: مؤمن را سه وقت است: «وقتى که در آن با پروردگار خود به راز و نیاز مىپردازد و وقتى که به حساب نفس خود مىرسد و وقتى که به لذّتهاى حلال و خوش مىگذراند»میزان الحکمه، ج 5، ص 2122.
(.
و نیز حضرت در نامهى خود به مالک اشتر مىفرماید: «اگر در همهى اوقات نیّت، پاک و درست باشد و مردم در امنیت و آسایش باشند، اوقات همه از آنِ خداست»میزان الحکمه، ج 5، ص 2125.
(.
امروزه به تجربه علمى نیز ثابت شده، اوقاتى که انسان به تفریح مىپردازد، سبب انبساط خاطر اوست و آمادگى براى سایر فعالیتهاى زندگى از طریق همین تفریحات سالم به دست مىآید و اگر زندگى را در نظر بگیریم که یکسره فعالیت، کار، درس و نظایر اینها باشد طولى نخواهد کشید که تعادل روحى و جسمى انسان به هم خواهد خورد و شالودهى وجود به سستى خواهد گرائید.
در زمان ائمه معصومین(ع) تفریحهایى مانند گردش، شنا، سوارکارى، کشتى و مواردى از این دست بوده است. ولى این را باید در نظر گرفت که تفریحهاى سالم در هر زمان متناسب با شرایط آن زمان بوده است. حتى مردم هر کشور و هر منطقهاى براى خود تفریح خاص دارند که ممکن است براى سایر مردم در مناطق دیگر عجیب به نظر رسد.
اگر ایران خودمان را بررسى کنیم، در ایران باستان مردم در اوقات فراغت خود جهت تفریح بهرهها مىبردند، کتابهاى شعر را سینه به سینه انتقال مىدادند. با خط خوش، چند بیتى بر تن پوست و بعدها بر کاغذ مىنوشتند. به دل کوهسارها پناه مىبردند. در منازل و معابر، گرد هم مىنشستند و از هر درى سخن مىگفتند. در خلوت خود با سنگ و خاک و چوب نقش هنر مىزدند.
با ورود اسلام و پذیرش دین از سوى ایرانیان، تحولى در نگرش مردم صورت گرفت. به این ترتیب که هر قدر شناخت فرد نسبت به جهان، انسان و زندگى، گستردهتر و عمیقتر شد، او به اهمیت وقت و عمر بیشتر پى برد و براى استفاده از آن برنامهریزىها نمود و از آن جایى که انسان مؤمن، عمر را نعمتى الهى مىداند که فقط یکبار توفیق بهرهورى از آن دارد، لذا در همهى لحظات عمر، اعمال و رفتار خود (شامل کار، استراحت، عبادت، تفریح و...) را در مسیر قرب الهى قرار مىدهد.
قرآن شریف مىفرماید: «قسم به عصر، که واقعاً انسان در معرض زیان است. مگر آنان که ایمان آوردهاند و کارهاى شایسته کرده و به حق و صبر، یکدیگر را توصیه کردهاند»سوره عصر.
(.
ایرانیان با تمدنى کهن مسلمان شدند و اسلام ایشان را با امرى بسیار مهمّ آشنا کرد. آن امر مهم این بود که براى وقت و زمان ارزش زیادى قایل شوند، در عین حال میانهروى و اعتدال را سرلوحه زندگى خود سازند. و تأیید این سخن پیامبر به صحابه خود فرمود: «به تفریح و بازى بپردازید، زیرا من دوست ندارم در دین شما سختگیرى دیده شود»میزان الحکمة، ج 4، ص 2804.
(.
براى بهرهورى و بازده مثبت از اوقات فراغت و پرداختن به تفریحات سالم توجه به موارد زیر مىتواند مفید شد:
الف) طبیعت؛ تفریح و سپرى کردن اوقات فراغت، باید در محیط طبیعى، نشاطآور و سرورانگیز باشد. وجود کوهستانها، جنگلها، گلها، گیاهان، رودها، آبشارها، روح و روان آدمى را آرام کرده و به فرد شادى و نشاط مىبخشد(در این باره، در قران کریم در واژههاى «جنّت»، «نعیم»، «فوز»، «سعید» و از این قبیل موضوعها را تحقیق نمائید.
).
وجود درختان سرسبز و پرشاخ و برگ و باغهایى که درختانش به هم پیچیده است تداعىکننده بهشت است و روح انسان را صفا مىبخشد.
آب جارى (و ماء مسکوب؛ آب در بهشت پیوسته جریان دارد)واقعه، آیهى 31.
(. یکى دیگر از پدیدههاى شادىآفرین و بهجتآور است. هر چه محیط فرد، به محیط طبیعى نزدیکتر و شبیهتر باشد، آرامش و آسایش خاطر بیشترى را براى او به همراه مىآورد و بر عکس هر چه تضادها بیشتر باشد، ناآرامى روانى بیشتر رخ مىنماید.
اولین ثمره استفاده از طبیعت کاستن از صدمات جسمى و روانى است.
ب) سیر و سفر؛ یکى از لذتبخشترین تفریحات سالم که بعض از مردم را واداشته تا اولین فرصت تعطیلى را به آن اختصاص دهند، مسافرت است. قرآن مردم را به گردش در زمین فرمان داده تا از طریق آن، با وضع گذشتگان آشنا شوند و علل انحراف و انحطاط جوامع را به خوبى دریابند و به هدفمندى زندگى پى ببرند(حج، آیهى 46، نامهى 31 نهج البلاغه حضرت امیر(ع) را ملاحظه بفرمائید.
).
گردش چون جارى شدن آب است که از آلودگى و فساد آن مانع مىشود. ولى سکون و در جاماندن موجب آلودگى است. البته همان طور که ذکر شد سیر و سفر و مطالعه دنیاى طبیعت یا دفتر تکوین علاوه بر جنبه تفریحى آثار تربیتى و معرفتى کمنظیرى نیز دارد تا جائى که خلقت آسمانها و زمین، شب و روز، ماه و خورشید و... نشانههایى از علم و قدرت و حکمت خداوند است.
ج) نقش ادبیات و شعر؛ مردم ایران از دیرباز، مردمى ادب دوست بودهاند. «بوستان»، «گلستان»، «شاهنامه»، «دیوان حافظ» از پرطرفدارترین کتب ادبى به حساب مىآمد و اکنون نیز همتایى براى آنها نیست. سخن از مقولههاى ادبى، اجتماعى، سیاسى، فلسفى، اعتقادى، اخلاقى و گاهى اوقات در قالب طنز، در ترکیبهاى نظم و نثر وجود دارد که اهل خود را جذب مىکند و مجالسى خوش و خاطرهانگیز فراهم مىنماید و همه اینها از دیرباز از مظاهر تفریحات سالم بوده و هست.
د) ورزش و بازى؛ ورزش و بازى از تفریحات سالم، سودمند و نشاطانگیزى است که در تأمین سلامت و بهداشت جان و تن، تأثیرات زیادى دارد. اسلام حفظ بدن و سلامتى آن را وظیفه اولیّه هر مسلمانى مىداند و به آن همان اهمیت را مىدهد که براى سلامتى روح، ارزش قایل است. در حدى که علم «ابدان» را همردیف علم «ادیان» برمىشمرد. چنان که پیامبر مىفرماید: العلمُ عِلمانِ: علمُ الادیان و علمُ الابدانعلم بر دو نوع است: دینشناسى و بدنشناسى(بحار، ج 1، ص 220.
).
در سیره معصومین(ع) پیادهروى یا مشى، نمود بارزى دارد مثلاً نقل شده امامان ما در بیشتر مواقعِ حج، به صورت پیاده براى انجام این عمل عبادى مشرّف مىشدند.
در پایان سخن خود به فرمایش قرآن اشاره نمودهاید: که قرآن مؤمنان را به سبقت و سرعت در کارهاى خیر دعوت مىکند. از جمله در توصیف مؤمنان مىفرماید اولئک یُسارعونَ فى الخیرات و هم لها سابقون(مؤمنان) کسانى هستند که به انجام کارهاى خیر مىشتابند و نیز در این مسیر از هم پیشى مىگیرند(مؤمنون، آیهى 61.
). از نوشته شما استفاده مىکنیم که در تشخیص کارهاى خیر و انتخاب آنها، و دورى از گذراندن وقت به بطالت، معرفت و شناخت کافى را دارید. .
براى کسب اطلاعات بیشتر ر.ک:
1. مجلهى حدیث زندگى، (نشانى مجله: قم ـ صندوق پستى 816/37185)
2. مجلهى پرسمان.
3. شرع و شادى، ابوالفضل طریقهدار، نشر همسایه، 1376
