نقش اتحاد در بقاى ملتها
با تمام گفتگوهائى که در باره اثر اعجاز آمیز اتحاد در پیشرفت اهداف
تفسیر نمونه ج : 3 ص : 33
اجتماعى و سربلندى اجتماعات گفته شده است ، مىتوان گفت هنوز اثر واقعى آن شناخته نشده است .
امروز سدهاى عظیمى جز نتیجه بهم پیوستن قدرتهاى نا چیز دانههاى باران نیست و آنگاه به اهمیت اتحاد و کوششهاى دسته جمعى انسانها واقف مىشویم .
در احادیث فراوانى که از پیامبر و پیشوایان بزرگ اسلام به ما رسیده بلزوم و اهمیت این موضوع با عبارات مختلفى اشاره شده است : در یک مورد پیغمبر اکرم )صلىاللهعلیهوآلهوسلّم( مىفرماید : المؤمن للمؤمن کالبنیان یشید بعضه بعضا : افراد با ایمان نسبت بیکدیگر همانند اجزاى یک ساختمانند که هر جزئى از آن جزء دیگر را محکم نگاه مىدارد .
و نیز فرمود : المؤمنون کالنفس الواحدة : مؤمنان همچون یک روحند .
و نیز میفرماید : مثل المؤمنین فى توادهم و تراحمهم کمثل الجسد الواحد اذا اشتکى بعضه تداعى سائره بالسهر و الحمى : مثل افراد با ایمان در دوستى و نیکى بیکدیگر همچون اعضاى یک پیکر است که چون بعضى از آن رنجور شود و به درد آید اعضاى دیگر را قرار و آرامش نخواهد بود . در نقاط مختلف جهان برپا شده که مبدء تولید بزرگترین نیروهاى صنعتى است و سرزمینهاى وسیعى را زیر پوشش آبیارى و روشنائى خود قرار داده است ، اگر درست فکر کنیم مىبینیم این قدرت عظیم چیزى
تفسیر نمونه ج : 3 ص : 34
وَ لْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلى الخَْیرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالمَْعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولَئک هُمُ الْمُفْلِحُونَ)104( وَ لا تَکُونُوا کالَّذِینَ تَفَرَّقُوا وَ اخْتَلَفُوا مِن بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَیِّنَت وَ أُولَئک لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ)105(
ترجمه :
104 - باید از میان شما جمعى دعوت به نیکى کنند و امر به معروف و نهى از منکر نمایند و آنها رستگارانند .
105 - و مانند کسانى نباشید که پراکنده شدند و اختلاف کردند ) آنهم ( پس از آنکه نشانههاى روشن ) پروردگار ( به آنان رسید ، و آنها عذاب عظیمى دارند .
تفسیر
دعوت به حق و مبارزه با فساد
و لتکن منکم امة یدعون الى الخیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون .
امت در اصل از ماده ام به معنى هر چیزى است که اشیاء دیگرى به آن بضمیمه گردد و به همین جهت امت به جماعتى که جنبه وحدتى در میان آنها باشد گفته مىشود خواه وحدت از نظر زمان یا از نظر مکان و یا از نظر هدف و مرام باشد ، بنابر این به اشخاص متفرق و پراکنده امت گفته نمىشود .
به دنبال آیات پیشین که مسئله اخوت و اتحاد را توصیف میکرد در این آیه اشاره به مسئله امر به معروف و نهى از منکر شده که در حقیقت بمنزله
تفسیر نمونه ج : 3 ص : 35
یک پوشش اجتماعى براى محافظت جمعیت است ، زیرا اگر مسئله امر به معروف و نهى از منکر در میان نباشد عوامل مختلفى که دشمن بقاى وحدت اجتماعى هستند ، همچون موریانه از درون ، ریشههاى اجتماع را مىخورند ، و آنرا از هم متلاشى میسازند ، بنابر این حفظ وحدت اجتماعى بدون نظارت عمومى ممکن نیست ! .
در آیه فوق دستور داده شده که همواره در میان مسلمانان باید امتى باشند که این دو وظیفه بزرگ اجتماعى را انجام دهند : مردم را به نیکىها دعوت کنند ، و از بدىها باز دارند .
و در پایان آیه تصریح مىکند که فلاح و رستگارى تنها از این راه ممکن است .
سؤال
در اینجا این سؤال پیش مىآید که ظاهر منکم امة این است که این امت بعضى از جمعیت مسلمانان را تشکیل مىدهد ، نه همه آنها را ، و به این ترتیب وظیفه امر به معروف و نهى از منکر جنبه عمومى نخواهد داشت ، بلکه وظیفه طایفه خاصى است ، اگر چه انتخاب و تربیت این جمعیت ، وظیفه همه مردم است ، و به عبارت دیگر این دو وظیفه واجب کفائى است نه عینى ، با اینکه از دیگر آیات قرآن بر مىآید که این دو وظیفه جنبه عمومى دارد ، و به عبارت دیگر واجب عینى است نه واجب کفائى ، مثلا در چند آیه بعد از این آیه مىخوانیم : کنتم خیر امة اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنکر شما بهترین امتى بودید که بسود مردم مبعوث شدید ، چه اینکه امر به معروف و نهى از منکر مىکنید و در سوره العصر مىفرماید : همه مردم در زیانند جز آنان که ایمان و عمل صالح دارند و دعوت به حق و توصیه به صبر و استقامت مىکنند طبق این آیات و مانند آنها این دو وظیفه اختصاص به دسته معینى ندارد .
تفسیر نمونه ج : 3 ص : 36
پاسخ
دقت در مجموع این آیات پاسخ سؤال را روشن مىسازد ، زیرا چنین استفاده مىشود که امر به معروف و نهى از منکر دو مرحله دارد : یکى مرحله فردى که هر کس موظف است به تنهائى ناظر اعمال دیگران باشد ، و دیگرى مرحله دسته جمعى که امتى موظفند براى پایان دادن به نابسامانیهاى اجتماع دست به - دست هم بدهند و با یکدیگر تشریک مساعى کنند .
قسمت اول وظیفه عموم مردم است ، و چون جنبه فردى دارد طبعا شعاع آن محدود بتوانائى فرد است ، اما قسمت دوم شکل واجب کفائى بخود مىگیرد و چون جنبه دسته جمعى دارد و شعاع قدرت آن وسیع و طبعا از شئون حکومت اسلامى محسوب مىشود .
این دو شکل از مبارزه با فساد و دعوت به سوى حق ، از شاهکارهاى قوانین اسلامى محسوب مىگردد ، و مسئله تقسیم کار را در سازمان حکومت اسلامى و لزوم تشکیل یک گروه نظارت بر وضع اجتماعى و سازمانهاى حکومت مشخص مىسازد .
سابق بر این در ممالک اسلامى ) و امروز در پارهاى از کشورهاى اسلامى ، مانند حجاز ( با الهام از آیه فوق تشکیلاتى مخصوص مبارزه با فساد و دعوت به - انجام مسئولیتهاى اجتماعى به نام اداره حسبه و ماموران آن به نام محتسب و یا آمرین بمعروف وجود داشته است که مامور بودند با همکارى یکدیگر با هر گونه فساد و زشتکارى در میان مردم ، و یا هر گونه ظلم و فساد در دستگاه حکومت مبارزه کنند ، و هم چنین مردم را به کارهاى نیک و پسندیده تشویق نمایند .
بنابر این وجود این جمعیت با آن قدرت وسیع ، هیچگونه منافاتى با عمومى بودن وظیفه امر بمعروف و نهى از منکر در شعاع فرد و با قدرت محدود ندارد .
تفسیر نمونه ج : 3 ص : 37
از آنجا که این بحث از مباحث مهم قرآن مجید است ، و در آیات فراوانى به آن اشاره شده ، لازم است نکاتى را در اینجا یادآور شویم :
