از چنین پیامبرى پیروى کنید
تفسیر نمونه ج : 6 ص : 395
الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسولَ النَّبىَّ الأُمِّىَّ الَّذِى یجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِندَهُمْ فى التَّوْرَاةِ وَ الانجِیلِ یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنهَاهُمْ عَنِ الْمُنکرِ وَ یحِلُّ لَهُمُ الطیِّبَتِ وَ یحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَئث وَ یَضعُ عَنْهُمْ إِصرَهُمْ وَ الأَغْلَلَ الَّتى کانَت عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ ءَامَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِى أُنزِلَ مَعَهُ أُولَئک هُمُ الْمُفْلِحُونَ)157(
ترجمه :
157 - آنها که از فرستاده ) خدا ) پیامبر امى پیروى مىکنند کسى که صفاتش را در تورات و انجیلى که نزدشان است مىیابند و آنها را به معروف دستور مىدهد و از منکر باز مىدارد ، پاکیزهها را براى آنها حلال مىشمرد ، ناپاکها را تحریم مىکند ، و بارهاى سنگین و زنجیرهائى را که بر آنها بود ( از دوش و گردنشان ) برمىدارد آنها که به او ایمان آوردند و حمایتش کردند و یاریش نمودند و از نورى که با او نازل شده پیروى کردند آنان رستگارانند .
تفسیر : از چنین پیامبرى پیروى کنید
این آیه در حقیقت ، مکمل آیه گذشته درباره صفات کسانى است که مشمول رحمت واسعه پروردگار هستند ، یعنى پس از ذکر صفات سهگانه تقوى و اداء زکات و ایمان به آیات پروردگار ، در این آیه صفات دیگرى به عنوان توضیح براى آنها ذکر مىکند و آن پیروى از پیامبر اسلام )صلىاللهعلیهوآلهوسلّم( است ، زیرا ایمان به خدا از ایمان به پیامبر )صلىاللهعلیهوآلهوسلّم( و پیروى از مکتبش جدائىناپذیر است ، همچنین
تفسیر نمونه ج : 6 ص : 396
تقوا و زکات نیز بدون پیروى از رهبرى او تکمیل نمىشود .
لذا مىگوید : کسانى مشمول این رحمت مىشوند که از فرستاده پروردگار پیروى کنند ) الذین یتبعون الرسول ( .
سپس براى این رسول ، شش صفت علاوه بر مقام رسالت بیان مىکند :
1 - او پیامبر خدا است ) النبى ( .
نبى به کسى گفته مىشود که پیام خدا را بیان مىکند و به او ، وحى نازل مىشود - هر چند مامور به دعوت و تبلیغ نباشد - اما رسول کسى است که علاوه بر مقام نبوت ، مامور به دعوت و تبلیغ به سوى آئین خدا و ایستادگى در این مسیر مىباشد .
در حقیقت رسالت مقامى است بالاتر از نبوت ، بنابراین در معنى رسالت ، نبوت هم افتاده است ، ولى چون آیه در مقام تشریح و توضیح و تفصیل پیامبر )صلىاللهعلیهوآلهوسلّم( است ، آن دو را مستقلا ذکر کرده .
در واقع آنچه به طور سربسته در مفهوم رسول افتاده ، به صورت مستقل و روشن به عنوان تجزیه و تحلیل صفات او ذکر شده است .
2 - پیامبرى که درس نخوانده و از میان توده جمعیت برخاسته ، از سرزمین مکه ام القرى ، کانون اصلى توحید طلوع کرده است ) الامى ( .
درباره مفهوم امى که از ماده ام بمعنى مادر یا امت به معنى جمعیت گرفته شده است در میان مفسران گفتگو است ، جمعى آنرا به معنى درس نخوانده مىدانند ، یعنى به همان حالتى که از مادر متولد شده باقى مانده و مکتب استادى را ندیده است ، و بعضى آن را به معنى کسى که از میان امت و توده مردم برخاسته ، نه از میان اشراف ، و مترفین و جباران ، و بعضى به مناسبت اینکه مکه را ام القرى مىگویند این کلمه را مرادف مکى دانستهاند .
روایات اسلامى که در منابع مختلف حدیث وارد شده نیز بعضى آنرا
تفسیر نمونه ج : 6 ص : 397
به معنى درس نخوانده و بعضى آنرا به معنى مکى تفسیر کردهاند .
ولى هیچ مانعى ندارد که کلمه امى اشاره به هر سه مفهوم بوده باشد و بارها گفتهایم که استعمال یک لفظ در چند معنى ، هیچگونه مانعى ندارد ، و در ادبیات عرب شواهد فراوانى براى این موضوع وجود دارد .
) درباره امى بودن پیامبر )صلىاللهعلیهوآلهوسلّم( بعد از تکمیل تفسیر این آیه مشروحا بحث خواهیم کرد ( .
3 - پیامبرى که صفات و علامات و نشانهها و دلائل حقانیت او را در کتب آسمانى پیشین ) تورات و انجیل ( مشاهده مىکنند ) الذى یجدونه مکتوبا عندهم فى التوراة و الانجیل ( .
در زمینه وجود بشارات مختلف در کتب عهدین ) تورات و انجیل ( حتى تورات و انجیل تحریف یافته کنونى نیز پس از تکمیل تفسیر این آیه بحث جداگانه خواهیم داشت .
4 - پیامبرى که محتواى دعوت او با فرمان عقل کاملا سازگار است ، به نیکیها و آنچه خرد آن را مىشناسد و نزدش معروف است ، دعوت مىکند ، و از بدیها و زشتیها و آنچه خرد ناشناس مىشمرد ، نهى مىنماید ) یامرهم بالمعروف و ینهاهم عن المنکر ( .
5 - محتواى دعوت او با فطرت سلیم همآهنگ است ، طیبات و آنچه را طبع سلیم مىپسندد ، براى آنها حلال مىشمرد ، و آنچه خبیث و تنفرآمیز مىباشد بر آنها تحریم مىکند ) و یحل لهم الطیبات و یحرم علیهم الخبائث ( .
6 - او بسان مدعیان دروغین نبوت و رسالت که هدفشان به زنجیر کشیدن تودههاى مردم و استعمار و استثمار آنها است ، نیست ، نه تنها بندى بر آنها نمىگذارد ، بلکه بارها را از دوش آنان برمىدارد ، و غل و زنجیرهائى را که
تفسیر نمونه ج : 6 ص : 398
بر دست و پا و گردنشان سنگینى مىکرد ، مىشکند ) و یضع عنهم اصرهم و الاغلال التى کانت علیهم ( .
و چون این صفات ششگانه به ضمیمه مقام رسالت که مجموعا هفت صفت مىشود ، رویهمرفته نشانه روشن و دلیل آشکارى بر صدق دعوت او است اضافه مىکند : کسانى که به او ایمان بیاورند و مقامش را بزرگ بشمرند و او را در ابلاغ رسالتش یارى کنند ، و از نور آشکارى که با او نازل شده یعنى قرآن مجید پیروى کنند ، بدون شک چنین افرادى رستگارانند ) فالذین آمنوا به و عزروه و نصروه و اتبعوا النور الذى انزل معه اولئک هم المفلحون ( .
عزروه از ماده تعزیر به معنى حمایت و یارى کردن آمیخته با احترام و بزرگداشت است ، و بعضى گفتهاند که اصل آن به معنى ، منع و جلوگیرى است ، اگر جلوگیرى از دشمن باشد ، مفهوم آن یارى کردن است ، و اگر جلوگیرى از گناه باشد ، مفهوم آن مجازات و تنبیه است ، و لذا به مجازاتهاى خفیف تعزیر مىگویند .
قابل توجه اینکه در آیه فوق به جاى انزل الیه انزل معه ) با او نازل گردید ( آمده است ، در حالى که مىدانیم شخص پیامبر )صلىاللهعلیهوآلهوسلّم( نزولى از آسمان نداشت ، ولى چون نبوت و رسالت او همراه قرآن از طرف خدا نازل شد ، تعبیر به معه شده است .
